عروض و قافیه 9

بسم‌الله الرحمن الرحیم

هست کلید درِ گنجِ حکیم

🔶مبانی وزن شعر فارسی۷

🔷ارکان۲:

💠برای سهولت، تصویرِ ارکان را در زیر آورده ایم؛

چنانچه ملاحظه می‌کنید در هیچ رکنی بیش از دو هجای کوتاه متوالی و سه هجای بلند متوالی قرار نگرفته است.

از این ارکان فَعْ و فَعَلْ فقط در پایان مصراع می آیند. اما ارکانی که به هجای کوتاه ختم شده‌اند هیچ گاه در پایان  مصراع قرار نمی‌گیرند(فقط در آغاز و میان مصراع می‌آیند).

از بقیه‌ی ارکان، هم در آغاز و هم در حشو و هم در پایان مصراع استفاده می شود.

✅ اغلب اوزان بر اساس پایه‌های چهار هجایی و سه هجایی است.

🔷وزن:

🎶آهنگی را که از ترکیب و توالی منظم و مخصوصی از هجاها به وجود می‌آید وزن گویند.

واحد وزن یا حداقل وزن، رکن است.

ارکان به دو طریق زیر با هم جمع می‌شوند و وزن مصراع را به وجود می‌آورند:

۱- متفق الارکان(متحد الارکان)

مثل: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن

(ل – – –) چهار مرتبه

۲- متناوب الارکان

مثلا: فعلاتُ فاعلاتن فعلات فاعلاتن

(ل ل – ل/ – ل – –/ ل ل – ل/– ل – –)

❗️تذکر: قدما گاهی شعر را به نحوی رکن‌بندی می‌کردند که هیچ نظمی مابین ارکان به چشم نمی‌خورد، یعنی نه متفق بود و نه متناوب؛

مثل این وزن:

مفعول فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلُن

(– – ل/ – ل – ل/ ل – – ل/ – ل –)

به این گونه اوزان، مختلف الارکان می‌گفتند. اما این‌گونه اوزان را نیز می‌توان به نحوی رکن‌بندی کرد که مابین ارکان اتحاد یا تناوب باشد و مثلاً به جای وزن فوق گفت:

مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل

👈که با توجه به اینکه فَعَلْ(= مفا) دو هجای اول مفاعلُ است، وزن، متناوب الارکان محسوب می‌شود.

❗️ما اوزان را به همان طریق سنتی رکن‌بندی می‌کنیم تا رابطه‌ی ما با عروض قدیم قطع نشود؛

📘تحقیق : ایلیا – علیاری ( دکتر حسین محمدی مبارز – دکتر علیرضا علیاری)