عروض و قافیه 19

📗آشنایی با عروض و قافیه 19

❣بسم‌الله الرحمن الرحیم

هست کلید درِ گنجِ حکیم

نکاتی در باب تقطیع۶

ب- اختیارات شاعری (بخش سوم):

شاعر مختار است به جای دو هجای کوتاه، یک هجای بلند بیاورد¹. این اختیار که در اصطلاح به آن «تسکین» می‌گویند، جز در آغاز مصراع(در هجای اول مصراع)، در همه جا قابل اعمال است².

بسم الله الرحمن الرحیم

هست کلید در گنج حکیم

«مخزن الاسرار نظامی»

در بیت فوق وزن اصلی «مفتعلن مفتعلن فاعلن» می باشد که شاعر به اختیار خود، مصراع اول را در وزن «مفعولن مفعولن فاعلن» سروده است. برخی به اشتباه بیت فوق را به صورت زیر میخوانند:

بسمِ اِلهِ الرَّحِمانِ الرّحیم

هست کلید در گنج حکیم

تا آهنگ شعر، رعایت شود؛ اما این گونه خواندن در شان آیه ی شریف «بسم الله الرحمن الرحیم» نیست و بهتر است بصورت معمول خوانده شود، آنچنانکه از نظر قواعد عروض هم صحیح می باشد…

مثال دیگر

با که گویم به جهان، محرم کو؟

چه خبر گویم با بی خبران

وزن  اصلی این بیت «فعلاتن فعلاتن فعلن» است که شاعر به اختیار خود، مصراع اول را در وزن «فاعلاتن فعلاتن فع لن» و مصراع دوم را در وزن «فعلاتن مفعولن فعلن» سروده است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

✍(عکس این قاعده صحیح نیست، یعنی در عروض فارسی نمی توان به جای یک هجای بلند، دو هجای کوتاه آورد؛ به همین دلیل در مصراع «وقت را غنیمت دان آنقدر که بتوانی» نمی توان کلمهٔ «بتوانی» را به طور طبیعی (بِتَوانی) تلفظ کرد…امّا در عروض عربی جایز است و این یکی از مهمترین فرق های عروض فارسی و عربی است.) 2- (طبیعی ترین جا برای تسکین هجای ماقبل آخر است که معمولاً گوش آن را احساس نمیکند و تسکین در حافظ معمولاً از این نوع است؛ که معمولا تبدیل «فعلن» به «فع لن» میباشد. اما در غیر هجای ماقبل آخر محسوس است و باعث «سکته» می شود)

📕تحقیق : ایلیا – علیاری ( دکتر حسین محمدی مبارز – دکتر علیرضا علیاری)