عروض و قافیه 14

آشنایی با عروض و قافیه۱۴

🌸بسم‌الله الرحمن الرحیم🌸
🌸هست کلید درِ گنجِ حکیم🌸

🔶نکاتی در باب تقطیع۱

💠چنانکه دانستیم تقطیع این است که شعر را به هجاهای کوتاه و بلند تقسیم کنیم و سپس با رکن بندی وزن آن را پیدا کنیم.

❗️اما اولاً تقطیع درست محتاج به رعایت دقایقی است که به آنها قواعد تقطیع و ضرورت وزن گویند و ثانیاً کمتر شعری است که بعد از تقطیع و رکن بندی وزن اصلی شعر را نشان دهد، بلکه معمولاً وزنی به دست می آید که وزن اصلی نیست و به آن وزن تقطیعی گویند.

💠برای تبدیل وزن تقطیعی به وزن اصلی (یعنی وزنی که در فهرست اوزان درج شده است) توجه به دقایقی که به آنها اختیارات شاعری گویند لازم است. پس به طور کلی برای تقطیع درست باید با فنون و شگردهایی آشنا بود که در ذیل به آنها اشاره می شود:

🔷الف- قواعد تقطيع (بخش اول):

یعنی نکاتی که اگر مراعات نشود به وزن صحیح دست نخواهیم یافت:

💠۱- هجای کوتاه (یا همان «صامت + مصوت کوتاه») در آخر مصراع بلند حساب می شود:

بهشتی دید در قصری نشسته

بهشتی وار در، بر خلق بسته

ل – – – / ل – – – / ل – –

مفاعیلن مفاعیلن فعولن

❗️چنانکه ملاحظه می شود «ته te» که هجای کوتاه است در آخر مصراع بلند شده است.

▫️و یا در این بیت حافظ:

شست و شویی کن و آنگه به خرابات خرام

تا نـگــردد ز تــو ایــن دیــر خــراب آلـوده

ل ل – – / ل ل – – / ل ل – – / ل ل –

فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن

💠۲- شاعر حق دارد یک یا دو صامت اضافه بر وزن، در آخر مصراع بیاورد ( این از اختیارات شاعری است، به این نکته اشاره خواهد شد)  در این صورت بر طبق قواعد تقطیع، آن صامت های اضافه را محسوب نمی داریم. مانند:

ز عـشـقِ او که یـاری بود چـالاک

ز کرسی خواست افتادن سوی خاک

ل – – – / ل – – – / ل – –

مفاعیلن مفاعیلن فعولن

حرف «ک» در کلمات «چالاک و خاک» اضافه بر وزن است

📕تحقیق : ایلیا – علیاری ( دکتر حسین محمدی مبارز – دکتر علیرضا علیاری)