درسنامه ی قافیه 1

به نام خداوندِ شور و شعور/
که بخشد به شعرِ سخن سنج، نور/

♦️درسنامه قافیه وشناخت حروف آن
بخش یکم ( ۱ )
(قافیه) برگرفته شده از مصدرِ ( قَفْوْ بر وزن عفو) که واژه ای است عربی به
معنیِ : از پی رفتن و به دنبال چیزی یا کسی راه افتادن است . و( قافیه )به معنیِ : از پی رونده ، کسی که چیزی را دنبال کند ، و یا از قفای کسی راه بیفتد و چون در( نظم) و یا ( شعر) کلمه ( قافیه) در دنبالِ باقیِ الفاظِ شعر قرار می گیرد ، و به این می ماند که که آنها را دنبال کرده باشد ، اصطلاحاً به آن قافیه(پساوند)گفته می شود.

( قافیه) به کلمه هایی اِطلاق می گردد که دارای حروفِ پایانیِ همسان و همانندی هستند با معانی متفاوت که در پایانِ ابیات تکرارمی شوند و ( قَوافی) جمعِ( قافیه) است
که با دو مصدرِ :
کردن و بستن به کار می رود.
ابوطالب کلیم کاشانی از غزلسرایانِ پرآوازه سبک اصفهانی معروف به سبک ( هندی) در سده ی
یازدهم هجری ، بیتی دارد که شاهد مثال ماست:

در مَطلَعی که وصف دهانش بیان کنم غیر از ( میان ) چه قافیه ءآن دهان کنم ( میان ) به معنیِ کمر از واژه های پر کاربُرد در غزل های عاشقانه است که شاعران آن را ازلطافت به مویی تشبیه کرده اند!

و کلیم در بیت بالا دهان محبوب خود را در لطافت و ظرافت با ( میانِ) او همانند دیده و آن را با( دهان)همقافیه کرده است !

♦️ اصطلاحات و کنایات قافیه
( قافیه تنگ شدن) به معنیِ عاجز شدن در گفتار و یا ناتوانی در کردار است
( قافیه سنجان) کنایه از شاعرانِ موزون طبیعت است و (قافیه لنگ شدن) هم به معنیِ در انجام و یا ادامه کاری درماندن است.

( قافیهء شایگان) به قافیه ای گفته می شود که حروفِ (رَوِی و رِدف و قیدِ )آن از حروف اصلی و ذاتی نباشند

مَثَلِ : واژهء جان که با کلمه ء
مردان قافیه شده باشد. الف و نونِ مردان از حروف اصلیِ آن نیست و پساوند جمع است در حالی که الف و نونِ کلمهء (جان ) از حروف اصلی و ذاتیِ آن است .

پژوهش:استاد محمد علی مجاهدی

خوانش:دکتر حسین محمدی مبارز