حس‌آمیزی

حس‌آمیزی (به انگلیسی: Synesthesia)- بدیع (آرایه‌های معنوی یا درونی)

در آرایه‌های ادبی، آمیختن دو یا چند حس است در کلام؛

به گونه‌ای که ایجاد موسیقی معنوی به تأثیر سخن بیفزاید.

عبارت‌هایی چون «خبر تلخ»، «قیافه بانمک» نمونه‌هایی از حس‌آمیزی در ادبیات عامیانه است

که در آن‌ها حس شنوایی و حس بینایی با حس چشایی آمیخته شده‌است.

نقطه اوج حس‌آمیزی در شعر فارسی، اشعار بیدل دهلوی و صائب تبریزی و نیز اشعار سهراب سپهری است.

در این بیت حافظ از شنیدن برای حس بویایی استفاده می‌کند:

بوی بهبود ز اوضاع جهان می‌شنوم                شادی آورد گل و باد صبا شاد آمد

در این شعر رودکی از حس لامسه در مصرع دوم استفاده می‌کند:

ریگ آموی و درشتی راه او              زیر پایم پرنیان آید همی

گاهی شاعر چند حس را با هم استفاده می‌کند. به عنوان مثال حس رنگ و صدا، با هم درآمیخته شده است:

ای کاش با فصاحت سنگین این کبود                اندام من تلفظ شیرین آب بود (شعر:حقوقی)

گاهی در حس آمیزی صرفا یک کلمه مربوط به یک حس خاص است وکلمه دیگر مربوط به صفات پنجگانه نیست

بلکه با قوای ادراکی دیگر درک می شود  مثلا فریب آبی رنگ.

مثال های دیگر:

کز همه شیرین سخنی گوش ماند .(شیرین سخنی)

از صدای سخن عشق ندیدم خوشتر /

یادگاری که در این گنبد دوّار بماند (حافظ/ دیدن صدا)

حرف هایم مثل یک تکه چمن روشن بود(حرف روشن= دیداری)

زمن با شاعر رنگین بیان گوی  

     چه سود از سود اگر چون لاله سوزی  ( رنگین بیان گوی)

مجنون چو شنید پند خویشان       از تلخی پند  شدپریشان (تلخی پند)

بوی دهن تو از چمن میشنوم   

رنگ تو ز لاله و سمن میشنوم (شنیدن بو وشنیدن رنگ)

تحقیق : ایلیا – علیاری /دکتر حسین محمدی مبارز – دکتر علیرضا علیاری.

حس آمیزی از نگاهی دیگر👇👇👇

♦️حس آمیزی♦️

🌿بسم الله الرحمن الرحیم
هست کلید درِ گنجِ حکیم 🌿

حسامیزی آرایه ای هنری

✴️حسامیزی گونه ای هنجارگریزی معنایی درکلام است با ژرف ساخت نوعی تشبیه که بیان شاعرانه می آفریند.
به بیانی دیگرحسامیزی نوعی مجاز درکلام است

که از رهگذر آمیختن دو یا چند حس ایجاد می شود مثلا دیدن رنگ یا اندازه ی هرچیز کار حقیقی حس بینایی است

اما دیدن عطر یا شنیدن رنگ کاربردی مجازی است
وقتی می گوییم :

موسیقی تلخی شنیدم از این شگرد هنری استفاده کرده ایم چون موسیقی را با حس شنوایی وتلخی را با حس چشایی درک می کنیم این دوحس به هم آمیخته شده ویکی به جای دیگری به کار رفته است

♦️حسامیزی تنها در بیان شاعرانه وادیبانه به کار نمی رود بلکه در زبان روزمره ی مردم هم استفاده می شود مثلا وقتی می گویند:”فلانی قیافه ی بانمکی دارد” یا “فلانی چشمش شور است” یا “او چه نگاه سردی دارد” حسا میزی به کار برده اند

حسامیزی درشعر فارسی بیشتر پس از مغول وبه ویژه درسبک هندی کاربرد فراوان یافت
مولوی:
به ترانه های شیرین به بهانه های زرین
بکشید سوی خانه مه خوب خوش لقا را

بیدل:
برهرگلی دمیده است افسون آرزویی
بوی شکسته رنگی،رنگ پریده بویی

در شعر نو ونیمایی از حسامیزی بهره ی بسیاری برده شده است

خصوصا سهراب سپهری در کاربرد این آرایه ممتاز است:

حرفهایم مثل یک تکه چمن روشن بود”

“بالش من پر آواز پر چلچله هاست”

✴️سابقه ی این آرایه را درادبیات مغرب می توان در آثار هومر،اشیل وهوراس دید
درادبیات انگلیس این شگرد که گاهی آن راقیاس حسی می نامند

در سروده های:شکسپیر،دان،شلی وآلن پو می توان دید
شاعران رمانتیک وسمبولیست دراروپا به ویژه دو شاعر سمبولیست “بودلر ورمبو” از حسامیزی بسیار بهره برده اند

♦️نمونه های حس آمیزی:

مولوی:
بوی دهن تو از چمن می شنوم
رنگ توزلاله وسمن می شنوم

سایه:
من به باغ گل سرخ
زیر آن ساقه ی تر
عطر را زمزمه کردم تا صبح

مشیری:
ای خروشان موج های مست
آفتاب قصه هاتان گرم
چشمه ی آوازتان تا جاودان جوشان

حافظ:
بوی بهبود زاوضاع جهان می شنوم
شادی آورد گل وباد صبا شاد آورد

سایه:
گفتمش شیرین ترین آواز چیست
چشم غمگینش به رویم خیره ماند

ظهوری:
با آفتاب جام به گلگشت شب خرام
بی ساقیان چه ذوق ازاین ماهتاب تلخ

مولوی:
ای بانگ نای خوش سمر در بانگ تو طعم شکر
آید مرا شام وسحر از بانگ تو بوی وفا

حافظ:
ازاین شعر تر شیرین زشاهنشه عجب دارم
که سرتا پای حافظ را چرا درزر نمی گیرد.

✍🏻 ایلیا – علیاری